به مناسبت سالروز عملیات خیبر (تصرف جزیره مجنون)

یا ذالبطش الشدید

به یاد دلاور مردان مرد

نبرد طاقت فرسا (قسمت اول)

در پایان عملیات والفجر ،۱ فرماندهان نظامى به درک جدیدى از توانایى هاى عراق و وضعیت عمومى صحنه جنگ دست یافتند که براساس آن مى بایست در شیوه رویارویى با دشمن و انتخاب زمین  درگیرى تغییرات اساسى داده مى شد. همین درک موجب شد مرداب هاى هورالهویزه براى عملیات بعدى انتخاب شود. در دوره پس از آزادى خرمشهر، عراق با اقداماتى توانست موازنه قوا را به نفع خود تغییر دهد. تغییرات اساسى در زمین هاى استراتژیک و مسلح کردن آنها به استحکامات پیچیده، دگرگونى در سازمان رزم و افزایش تیپ ها و لشکرها و همچنین استفاده از تجهیزات و سلاح   هاى بهتر و بیشتر، از جمله این اقدامات بود. در واقع، تغییر در زمین، نیرو و سلاح سه عامل اساسى دگرگون شدن ساختار نظامى و توانایى هاى ارتش عراق به شمار مى رفتند که به همراه اطلاعات مناسب، موجب تسلط آنها بر صحنه نبرد شد.افزون بر این، کارا نبودن تاکتیک هاى دوره گذشته نیروهاى ایران نشان داد که باید ابتکار جدیدى وارد برنامه ریزى و استراتژى نظامى ایران شود. این نتیجه گیرى، به ویژه در عملیات والفجر مقدماتى به دست آمد. فرماندهان نیروهاى مسلح ایران پى بردند که مانور در سرزمین عراق با ویژگى   هاى خاص خود، با مانور در سرزمین ایران علیه دشمن، که داراى ضعف هاى اساسى بود، تفاوت ماهوى دارد و نباید به شیوه گذشته به جنگ ادامه داد. بنابراین، باید مانور تغییر کند و یا زمین جدیدى براى نبرد انتخاب شود.این رهیافت، مهمترین نتیجه گیرى فرماندهان نظامى پس از عملیات والفجر مقدماتى بود. زیرا توانایى زرهى، آتش و نیروى هوایى عراق به گونه اى تقویت شده و توسعه یافته بود که بدون تغییر در مانور و زمین، امکان ادامه نبرد بسیار مشکل مى نمود. از این رو، منطقه هورالهویزه براى عملیات انتخاب شد. در این استراتژى ابتکار عمل جایگزین منابع نظامى شد تا بن بست جنگ شکسته شود. مزید بر این، در صحنه تصمیم گیرى عملیاتى، ارتش و سپاه تا حدود زیادى با استقلال عمل، به برنامه ریزى پرداختند. واگرایى در روابط ارتش و سپاه که از عملیات رمضان به شکل کم رنگى آغاز شده بود، در عملیات والفجر مقدماتى تقویت شد. اجراى عملیات به سبک گذشته که نیروهاى ارتش و سپاه در کنار یکدیگر و به طور مشترک وارد عمل مى شدند، به دلیل مشکلاتى که در تصمیم گیرى و خصوصاً در اجرا وجود داشت، در این مرحله کارساز به نظر نمى رسید. سپاه خواستار آن بود که به طور جداگانه و مستقل و در مناطق مشخص، عمل کند، براى همین، در عملیات خیبر شکل جدیدى از سازمان رزم و هماهنگى بر مبناى هدف اصلى عملیات به وجود آمد.منطقه هورالهویزه به عنوان ابتکار عمل جدید در جنگ، با نظر سپاه پاسداران انتخاب شد و بر همین اساس، این منطقه به سپاه و منطقه زید نیز به ارتش واگذار شد. این دو منطقه به عنوان مناطق واسط، امکان دستیابى به هدف اصلى عملیات، یعنى پل نشوه را فراهم مى ساختند که پس از رسیدن نیروها به آنجا، عملیات در مراحل بعد به سمت بصره ادامه مى یافت. علاوه بر این، ارتش و سپاه یگان هایى نیز در اختیار یکدیگر قرار دادند، تیپ ۷۲ محرم، لشکرهاى ۱۴ امام حسین(ع) و ۷ولیعصر(عج) از سپاه در کنترل عملیاتى ارتش قرار گرفت و لشکر ۹۲ زرهى از ارتش نیز که در خط دفاعى بود در همان منطقه کوشک _ طلائیه در کنترل عملیاتى سپاه درآمد.
پیش از اجراى عملیات خیبر، رسانه هاى جمعى عراق و حامیان آن، تبلیغات گسترده اى را درباره توانایى هاى ارتش عراق در جلوگیرى از حملات رزمندگان آغاز کردند و رژیم صدام نیز به صراحت اعلام کرد که هرگونه عملیات نیروهاى ایرانى به داخل خاک عراق را با شکست روبه رو خواهد کرد. در این حال، در اواخر سال ۱۳۶۲ رادیوهاى خارجى تبلیغات گسترده اى درباره استقرار صدها هزار تن از نیروهاى ارتش و سپاه در جبهه   هاى جنوبى به راه انداختند و جالب اینکه، تحلیلگران و مفسران این رادیوها حتى محل عملیات آینده ایران را نیز پیش بینى کرده و بیشتر از منطقه بصره و مناطق شرقى آن نام مى  بردند.
پیش از آغاز عملیات خیبر، در سطح بین المللى و منطقه اى چند مسئله با اهمیت به وقوع پیوست:
الف _ وزارت خارجه آمریکا تصمیم این کشور را درباره حمایت علنى از عراق اعلام کرد. معاون وزارت خارجه آمریکا گفت که آمریکا نگران پیروزى جمهورى اسلامى در جنگ با عراق است. همچنین، در هفتم بهمن ۱۳۶۲ ریچارد مورفى معاون وزیر خارجه آمریکا در بغداد با صدام ملاقات کرد.
ب _ تحول هواپیماهاى سوپراتاندارد فرانسه به عراق.
ج _ تصویب قطعنامه شماره ۵۴۰ شوراى امنیت سازمان ملل درباره جنگ در ۹ آبان ۱۳۶۲. در این قطعنامه از جمله موارد زیر به تصویب رسید:
شوراى امنیت
- همه موارد نقض حقوق بین المللى بشردوستانه در تمام زمینه  ها، به ویژه مفاد کنوانسیون هاى ۱۹۴۹ ژنو را محکوم مى کند و خواستار قطع فورى همه عملیات   هاى نظامى علیه هدف هاى غیرنظامى، از جمله شهرها و مناطق مسکونى مى شود.
- حق  کشتیرانى و تجارت آزاد در آب هاى بین  المللى را تایید مى کند و از همه دولت ها مى  خواهد به این حق احترام بگذارند و از طرف هاى درگیر مى خواهد که همه مخاصمات را در منطقه خلیج (فارس) فوراً متوقف کنند و به تمامیت ارضى دیگر دولت هاى ساحلى احترام بگذارند.
- از دبیرکل درخواست مى کند که با طرف هاى درگیر درباره راه هاى ادامه قطع مخاصمات و نظارت بر آن از جمله امکان اعزام ناظران مشورت کند و گزارشى از نتایج آن به شوراى امنیت تسلیم نماید.
د- انفجار مقر تفنگداران آمریکایى در بیروت.
منطقه هورالهویزه براى اجراى عملیاتى بزرگ در سال ۱۳۶۲ انتخاب شد. عملیات خیبر تا آن زمان (سال ۱۳۶۲) ابتکار عملى بى نظیر در جنگ به شمار مى رفت. این منطقه مى توانست جبهه خودى را دوباره از توانایى هاى گذشته بهره مند ساخته، دشمن را با وجود پیچیدگى در خطوط دفاعى و طرح هاى پاتک از امکان مقابله با رزمندگان ایرانى محروم کند. زیرا دشمن تصور نمى کرد ایران در هورالهویزه که داراى وسعت زیاد و فاصله طولانى از ساحل تا هدف ها بود دست به عملیات بزند، چون ایران در چهار سال گذشته هیچ گاه در این منطقه عملیاتى اجرا نکرده بود.پیچیدگى و پرمانع بودن خطوط دفاعى عراق در جبهه جنوب و وجود استحکامات و خاکریز هاى متعدد موجب شد تا فرماندهان سپاه در پى یافتن منطقه اى براى عملیات باشند که در آن استفاده از توانایى هاى خودى امکان پذیر باشد و از اجراى تک جبهه اى پرهیز شود. در این میان منطقه هورالهویزه بیش از سایر مناطق از این ویژگى ها برخوردار بود. در واقع نیرو هاى ایرانى مى توانستند در این منطقه یک بار دیگر حمله به دشمن را توام با غافلگیرى از جناح و بدون برخورد با خطوط پرمانع انجام دهند. دلیل دیگر انتخاب این منطقه عملیاتى بى توجهى دشمن به آن بود، زیرا عراق به تصور اینکه ایران از این منطقه دست به حمله نمى زند، سازمان نظامى مناسبى در آن مستقر نکرده بود طورى که کل منطقه عملیاتى از العزیر تا القرنه و جزایر مجنون را چند گردان پدافندى حفاظت مى کردند. در مجموع مى توان گفت که منطقه هور با در نظر گرفتن توان نیرو هاى خودى و دشمن و نیز نقش زمین و تاثیر گذارى آن انتخاب شد.

هدف از عملیات خیبر انهدام نیرو هاى سپاه سوم ارتش عراق، تامین جزایر مجنون شمالى و جنوبى و ادامه تک جزایر و محور طلائیه به سمت نشوه و الحاق با نیرو هایى بود که از محور زید به دشمن حمله مى کردند. در این عملیات همچنین در نظر بود که خشکى شرق دجله از طریق هور تصرف شود تا امکان تقویت عمده از سمت شمال به سپاه سوم ارتش عراق از میان برود.منطقه عملیاتى خیبر در شرق رودخانه دجله و داخل هورالهویزه واقع شده است. این منطقه از شمال به العزیر و از جنوب به القرنه _ طلائیه (و نیز یک محور در زید) محدود مى  گردد. این منطقه دو طبیعت متفاوت دارد: هور و خشکى که عرض آن هشت تا ده کیلومتر است و دو هور بزرگ، یکى هورالهویزه در شرق و دیگرى هورالحمار در غرب آن را احاطه کرده اند.رودخانه دجله این منطقه را به دو قسمت شرقى و غربى تقسیم کرده که سه چهارم آن در شرق رودخانه واقع است. ضمناً جاده مواصلاتى عماره _ بصره در غرب رودخانه دجله قرار دارد.همچنین جزایر مجنون شمالى و جنوبى داخل این منطقه عملیاتى واقع شده است. در این منطقه تاسیساتى نیز وجود دارد که عبارتند از: دکل هاى برق، دکل هاى تقویتى رادیو تلویزیون، تاسیسات و کارخانجات کاغذ سازى، چاه هاى نفت و همچنین در حاشیه دجله حدود ۵۰ روستا وجود دارد که هنگام عملیات خیبر همه آنها داراى سکنه غیرنظامى بودند.

ادامه دارد...

دعا کنید.